آموزش مهمترین راهکار مقابله با آسیبهای فضای مجازی
همین چند ماه پیش بود که خودکشی دو دختر تهرانی تحت تأثیر کانالهای تلگرامی خبرساز شد و هرچند نمیتوان برای این کار فقط فضای مجازی را مقصر دانست اما شبکههای اجتماعی از چنان قدرتی برخوردارند که به شیوهای هولناک میتوانند افراد را به سمت مرگ سوق دهند.
گاه با القای مطالب یاس آور و ناامیدکننده در فضای مجازی، افرادی را بهپای مرگ میکشانند و بنا به اعلام مسئولان ذیربط نیز ناامیدی مهمترین عامل خودکشی است و فضای مجازی درست از این حربه استفاده میکند.
تأثیر فضای مجازی بر خودکشی ایرانیان کمتر موردمطالعه قرارگرفته است اما هرازگاهی از لابهلای خبرها میتوان خطر این پدیده شوم را بهخوبی حس کرد.
بهطور مثال دریکی از این خبرها، دختر جوانی که در پی ارتباط با مردی در فضای مجازی متوجه انتشار عکسهای خصوصی خود شده بود در اقدامی باورنکردنی به زندگی خود پایان داد.
متأسفانه این دست از پروندههای جرائم رایانهای کم نیستند و هرازگاهی انتشار تصاویر خصوصی در روابط غیراخلاقی یا حتی از طریق هک کردن گوشی، منجر به خودکشی شده است.
مزاحمتهای سایبری در جهان، علت اصلی خودکشی مرتبط با فضای مجازی به شمار میروند که متأسفانه در ایران نیز وجود دارند.
این مزاحمتها در قالب تهدید یا آزار و اذیت و تحقیر و باهدف قرار دادن آبرو و حیثیت فرد و خجلتزده کردن او فرد را به مسلخ خودکشی میکشانند که اغلب قربانیان نیز در این مزاحمتها زنان و حتی کودکان هستند.
شواهد زیادی وجود دارد که اینترنت و شبکههای اجتماعی در رفتارهای منجر شونده به خودکشی مؤثر هستند.
اتاق چت ، وبلاگها ، سایتهای ویدئویی مانند یوتیوب ، شبکههای اجتماعی مانند تلگرام، فیس بوک، توئیتر ، ایمیلها و چت تصویری با اشتراکگذاری نظرات، ایدهها، اطلاعات و تصاویر مربوط به خودکشی یک تهدید بالقوه برای هر جامعهای ازجمله ایران به شمار میروند.
**هشدار تأثیر فضای مجازی بر خودکشی ایرانیان
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران با تأکید بر لزوم توجه و کنترل هرچه بیشتر بر محتواهای شبکههای اجتماعی در خصوص تأثیر فضای مجازی بر خودکشی ایرانیان هشدار میدهد.
از باجگیرها شکایت کنید
دکتر شهرام خرازیها معتقد است که اگر مردم بهموقع به پلیس فتا مراجعه کنند و از طرح شکایت علیه اخاذها و باجگیرها واهمه نداشته باشند، زمینه ارتکاب جرائم در فضای مجازی فراهم نخواهد آمد.
وی به شهروندان توصیه میکند که بهمحض احساس خطر یا در صورت مواجهه با تهدید به افشای اسرار، فیلم یا عکس در فضای مجازی بهتر است به پلیس فتا مراجعه کنند.
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران میگوید: تهدید به افشای فیلم و عکسهای خصوصی دختران و زنان و طلب حقالسکوت ازجمله مهمترین علل خودکشی مرتبط با فضای مجازی در ایران است.
خرازی میگوید: بسیاری از هموطنان بر این تصورند که باجگیرها بهسرعت نقشه خود را عملی کرده و اقدام به افشای تصاویر خصوصی میکنند درحالیکه این اتفاق بهسرعت رخ نمیدهد، در چنین مواردی فردی که اطلاعات و تصاویرش لو رفته بهمحض دریافت اولین تهدید باید به مراجع ذیربط مراجعه کند نه آنکه منتظر گذشت زمان مانده و حقالسکوت بپردازد زیرا ممکن است پرداخت این حقالسکوتها همچنان ادامه یافته و پایانناپذیر باشد.
وی ادامه میدهد: علاوه بر این هیچ تضمینی وجود ندارد که فرد باجگیر، کل تصاویر و عکسها را از بین برده و یک نسخه از آن را نزد خود یا دیگری، نگاه نداشته باشد.
**دردسرهای ردوبدل کردن عکس در فضای مجازی
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران تأکید میکند: ضرورتی ندارد کاربران شبکههای مجازی فیلم، عکس، دستنوشته، مدارک یا صدای خود را در فضای مجازی منتشر کنند.
خرازیها تصریح میکند: متأسفانه دختران نوجوان و جوان در آغاز ارتباطات شورانگیز عشقی یا عاطفی از ترس آنکه مبادا مخاطب چت خود را از دست بدهند، تسلیم خواستههای آنان شده و نهتنها عکسهای عادی بلکه تصاویر کم پوشش یا برهنه خود را برای طرف مخاطب ارسال میکنند.
**مثل همیشه عقب ماندیم
مدرس دورههای آموزشی «رسانه و خودکشی» ، ارتقای سواد رسانهای مردم را مهمترین و ثمربخشترین راهکار برای مقابله با آسیبهای فضای مجازی میداند.
خرازیها میگوید: متأسفانه در مواجهه با تکنولوژیهای نوین رسانهای مانند همیشه دیر وارد عمل میشویم و علاج واقعه را قبل از وقوع به فراموشی سپردیم.
وی تأکید میکند: رسانهها روزبهروز بیشتر داخل خانهها و محل کارمان نفوذ میکنند و ما نباید در مقابل این نفوذ بیتفاوت بمانیم.
وی، نقش صداوسیما را در آموزش و ارتقای سواد رسانهای بسیار کلیدی و بنیادی میداند و میگوید: دریکی دو سال اخیر خوشبختانه تلویزیون بیش از گذشته در برنامههای خود به آسیبهای فضای مجازی پرداخته است اما کمیت و کیفیت این برنامهها راضیکننده نیست و باید تقویت شوند.
خرازیها میافزاید: ارتباط بین رسانه و خودکشی سالها است که طی پژوهشهای مختلف، شناختهشده است.
وی خاطرنشان میکند: رسانهها با انتشار خبر، عکس، تصویر، مطلب و فیلم قادرند تا تردید افراد متمایل به خودکشی را بهیقین تبدیل کرده و بهاینترتیب آمار خودکشی را افزایش دهند.
**رسانههای ایران و خودکشی
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران با ابراز تأسف از انعکاس قابلتوجه و بیرویه اخبار و صحنههای خودکشی در رسانههای ایران بهویژه روزنامهها میگوید: فضای مجازی نقش تأثیرگذاری بر خودکشی دارد.
خرازیها که تجربه برگزاری همایشها و کارگاههای آموزشی متعدد برای اهالی رسانه را دارد، میافزاید:خروجی فضای مجازی نهتنها از طریق متصدیان رسانه بلکه بهوسیله مردم و کاربران نیز تأمین میشود.
وی تصریح میکند: نظارت کمرنگ بر این فضا سبب شده تا شاهد انعکاس خودکشی به نحوی بسیار زیانبخش و مخرب در شبکهها و کانالها باشیم.
به گفته وی، در موارد نهچندان کمی مردم ناآگاهانه اقدام به انتشار تصاویر و مطالب مخرب با موضوع خودکشی در شبکههای مجازی میکنند بیآنکه متوجه باشند که با این کار ممکن است ناخواسته هموطنان خود را به خودکشی متمایل کنند.
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران میگوید: گاهی مشاهدهشده که فیلم واقعی خودکشی افراد با اعلام قبلی و بهقصد تحت تأثیر قرار دادن دیگران بهطور مثال عاشق بیوفا یا اعضای خانواده در فضای مجازی بهصورت زنده به نمایش درآمدهاست و متأسفانه بسیاری از کاربران از مشاهده این صحنهها لذت برده و حتی آن را برای مشاهده مجدد، دانلود، ضبط و حتی بازنشر میکنند.
خرازیها میافزاید: تعدادی از فیلمها هم پس از وقوع خودکشی افراد به شبکهها راهیافته و بارها دانلود یا مشاهده میشود.
**زنگ خطر پیمان خودکشی در ایران؟!!!
این کارشناس حوزه سلامت اجتماعی خاطرنشان میکند: برخی اوقات دو یا چند نفر در یک کانال باهم «پیمان خودکشی» میبندند یعنی با یکدیگر قرار میگذارند که رأس ساعت مشخصی همزمان خودکشی کنند؛«پیمان خودکشی» بیشتر در آمریکا و اروپا رخ میدهد و در ایران چندان مرسوم نیست اما احتمال وقوع و خطرش را نباید نادیده گرفت.
خرازیها تصریح میکند: برخی کانالهای اجتماعی بهصورت نامحسوس در راستای تشویق افراد به خودکشی فعالیت میکنند. در چند سال اخیر که فضای مجازی در کشور ما از رشد قابلملاحظهای برخوردار بوده،احتمال وقوع خودکشی مرتبط با این فضا نیز رو به افزایش گذاشته است.
**مهمترین دلایل خودکشی مرتبط با فضای مجازی در ایران
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران میگوید: تهدید به افشای فیلم و عکسهای خصوصی دختران وزنان و طلب حقالسکوت ازجمله مهمترین علل خودکشی مرتبط با فضای مجازی در ایران است.
خرازیها خاطرنشان میکند : در کشورهای غربی به علت ولنگاری فرهنگی، افشای عکسهای برهنه زنان ممکن است یک تهدید محسوب نشود اما در کشور ما افشای اینگونه تصاویر به خاطر تقیدات دینی و ارزشهای عرفی، حیثیت و آبروی افراد را در معرض تهدید قرار داده و گاه آنان را تا مرز خودکشی میکشاند درحالیکه چاره کار، خودکشی نیست.
**هل دادن افراد به ته دره خودکشی با اینترنت
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران میگوید: در فضای افسارگسیخته مجازی روشهای خودکشی و دیگر کشی آموزش داده میشود؛ حتی گاه مشاهدهشده که وسایل خودکشی به کاربران معرفیشده و به فروش میرسد!
خرازیها میافزاید: مردم نباید طعمه سودجویان شده و تسلیم اخاذی آنها شوند و باید بدانند که پلیس فتا (فضای تولید و تبادل اطلاعات) در فضای مجازی میتواند مشکلات آنان را برطرف کند.
وی به شهروندان توصیه میکند که بهمحض احساس خطر یا در صورت مواجهه با تهدید به افشای اسرار، فیلم یا عکس در فضای مجازی بهتر است به پلیس فتا مراجعه کنند.
خرازیها که منتقد فیلم و سینما نیز هست، میگوید: اخیراً مجموعه بسیار خوش کیفیت و تأثیرگذاری از شبکه خبر سیمای جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان «مجاز» روی آنتن رفته که اطلاعات بسیار مفیدی را در مورد آسیبهای فضای مجازی در اختیار بینندگان قرار میدهد. یکی از نکات مثبت این برنامه،مصاحبه با قربانیان فضای مجازی است که میتواند درس عبرت برای کسانی باشد که این برنامه را میبینند.
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران ابراز امیدواری کرد که ساخت و پخش چنین برنامههایی بیشازپیش در دستور کار سیاستگذاران رسانه ملی قرار گیرد.
خرازیها میگوید: همچنین اخیراً در یک اقدام قابلتحسین از سوی آموزشوپرورش، کتاب «تفکر و سواد رسانهای» به کتب درسی کلاس دهم تمام رشتهها در مقطع دبیرستان اضافهشده که میتواند اطلاعات دانش آموزان در خصوص مقابله با آسیبهای رسانهها را ارتقا بخشد.
وی خواستار گنجاندن مبحث سواد رسانهای در تمام مقاطع تحصیلی شد.
**پالایه چاره کار نیست
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران یادآور میشود:اتخاذ راهکارهایی مانند فیلتر کردن و امثال آن در جهانی که با انفجار اطلاعات به شیوهها مختلف روبرو است، نمیتواند چاره اصلی باشد.
خرازیها تأکید میکند: ارتقای سواد رسانهای آحاد جامعه از طریق رسانه ملی، تدریس سواد رسانهای در تمام مقاطع تحصیلی، تشدید مجازاتهای بازدارنده برای فرصتطلبان و بزهکاران فضای مجازی و افشای پشت پرده رسانههای مخرب، راهکارهای ثمربخشی هستند که باید در سریعترین زمان ممکن به کار گرفتهشده و بهکل جامعه تسری یابند.