طلاق به دلیل عسر و حرج
اگر ادعای زن در این باره ثابت شود، دیگر نیازی به رضایت شوهر برای طلاق نیست و دادگاه شوهر را مجبور می‌کند که همسرش را طلاق دهد. اما اگر شوهری که به طلاق دادن همسرش محکوم شده است، این حکم را اجرا نکند و همسرش را طلاق ندهد، آن‌وقت خود دادگاه به میدان می‌آید و زن را طلاق می‌دهد.
عسر و حرج یعنی چه؟
«عُسر» یعنی سختی و دشواری. «حَرَج» هم تنگی و فشار معنی می‌دهد، اما در حقوق و فقه اسلامی یعنی هر عملی که شخص را به تنگنا و سختی بیندازد و انجام دادن یا تحمل آن برایش سخت باشد. به همین دلیل، اگر ادامه زندگی مشترک، زنی را به عسر و حرج بیندازد، می‌تواند به دادگاه برود و تقاضای طلاق کند. بعد، اگر این ادعا در دادگاه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق کند. اگر هم اجبار ممکن نباشد، زوجه (زن) بدون نیاز به نظر و موافقت شوهرش، توسط دادگاه طلاق داده می‌شود.
چگونه ثابت کنیم؟
اول از همه باید بگوییم که ثابت کردن اینکه فرد در سختی تحمل‌ناپذیری گرفتار شده، کار بسیار دشواری است و دادگاه اصلاً و ابداً زیر بار یک ادعای خشک و خالی نمی‌رود. بعد، باید بدانید که در قانون، همه موارد و نمونه‌های عسر و حرج مشخص نشده‌اند. در واقع، بعضی از این موارد که بیشتر تکرار می‌شوند، ذکر شده است، اما بقیه آنها به تشخیص دادگاه بستگی دارد و در صورتی که دادگاه آنها را از موارد عسر و حرج تشخیص بدهد، به سود زن حکم می‌دهد، چرا که اصلاً هدف قانون‌گذار همین بود که فرد تحت شرایط ناعادلانه و غیرقابل تحمل زندگی نکند.
بعضی موارد که در قانون به عنوان عسر و حرج آورده شده، اینها هستند: عقیم بودن مرد،جلوگیری از مادر شدن زوجه، سوء معاشرت، اشتغال به شغل نامتناسب با حیثیت خانوادگی، ازدواج مجدد و یکسری از کارها که مردم باید انجام بدهد و نمی‌دهد که از آن با عنوان «نشوز شوهر در رابطه زوجیت» یاد می‌شود.
شوهرم در دسترس نیست. چه باید کرد؟
یکی از موارد عسر و حرج برای زن، وقتی است که شوهر، خانه و زندگی را مدتی به امان خدا رها کند. تصور کنید یک زن بدون اینکه همسرش بالای سرش باشد، مجبور باشد به تنهایی زندگی‌اش را بگرداند. به همین دلیل، طبق قانون، رها کردن زن و زندگی، می‌تواند از موارد عسر و حرج و سختی برای زن باشد، البته این غیبت باید دو شرط مهم زیر را داشته باشد:
۱٫ مدت غیبت باید یا ۶ ماه پشت سر هم (متوالی) باشد یا ۹ ماه متناوب در یک سال.
۲٫ زوج نباید عذر موجهی برای غیبت‌اش داشته باشد. پس اگر غیبت شوهر به خاطر درمان یا شغل‌اش باشد یا اصلاً هر دلیل دیگری داشته باشد که به نظر قاضی موجه و قابل قبول باشد، آن‌وقت خبری از عسر و حرج نیست.
با شوهر معتاد چه کنم؟
چه سختی و تنگنایی بدتر از بلای خانمان‌سوز اعتیاد؟ وقتی پای مواد مخدر یا مشروبات الکلی به خانه‌ای باز شود، آن‌وقت است که قانون‌گذار برای حمایت از نهاد خانواده دست به کار می‌شود. طبق قانون، اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر یا مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی آسیب برساند، می‌تواند زن را به سختی بیندازد. البته این اتفاق هم شرط و شروطی دارد. مثلاً مرد باید از درمان و ترک اعتیادش خودداری کند یا وادار کردن او به ترک در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم است، ممکن نباشد. در این شرایط، عسر و حرج برای دادگاه ثابت شود.
حواس‌تان باشد که مصرفِ موردی یا تفننی مواد مخدر یا مشروبات الکلی، اگر چه باز هم برای خانواده دردسرساز و ناراحت‌کننده است، اما شامل عسر و حرج نیست. در واقع، قانون‌گذار اعتیادی را موجب عسر و حرج می‌داند که در حقوق خانواده و در زندگی مادی خانواده اثر منفی و مخرب بگذارد.
اگر زوج قول بدهد که اعتیادش را ترک کند، اما به این تعهدش عمل نکند یا پس از ترک، دوباره به اعتیاد روی آورد، عسر و حرج حتماً محقق می‌شود و دادگاه حکم به طلاق خواهد داد.
تکلیف مهریه چه می‌شود؟
ممکن است فکر کنید اگر زن با ادعای عسر و حرج، بتواند از شوهرش جدا شود، آن‌وقت مهریه‌ای هم نمی‌گیرد. باید بدانید که در اشتباه‌اید، چون چنین طلاقی حق دریافت مهر را از زن نمی‌گیرد و او می‌تواند ضمن طلاق، حقوق خودش اعم از مهریه، نفقه و اجرت‌المثل را هم بگیرد، ولی معمولاً در طلاق‌های عسر و حرجی، زنان مهریه خود را می‌بخشند یا حتی شاید مالی را به همسر بدهند تا بتوانند از او جدا شوند. به چنین طلاقی «طلاق خلع» می‌گویند. البته همان‌طور که گفتیم، این یک قاعده همیشگی نیست. یعنی در برخی از موارد هست که زن به دلیل کراهت از شوهر خود در عسر و حرج قرار می‌گیرد و نمی‌تواند با وی زندگی کند. در اینجاست که دادگاه به موضوع رسیدگی می‌کند و اگر تشخیص دهد که نفرت زن از مرد به اندازه‌ای است که ادامه زندگی برای زن ممکن نیست طلاق مبنی بر عسر و حرج را صادر می‌کند.